Filistinde İnsani Kriz

Aysena Nur Çınar

İnsani yardım, krizlerden etkilenen topluluklara hayatta kalma ihtiyaçlarını karşılamak ve insan onurunu korumak için temel bir destektir.

Geniş anlamıyla insani yardım, yalnızca acil ihtiyaçların karşılanmasını değil, aynı zamanda yapısal eşitsizliklerin ele alınmasını da içerir (Barnett & Weiss, 2008).

Ancak, 56 yılı aşkın süredir devam eden ve yıkıcı etkiler yaratan İsrail’in Filistin topraklarındaki şiddeti, bu çabalar için benzersiz zorluklar sunmaktadır. İnsanlık, tarafsızlık, bağımsızlık ve gönüllülük gibi ilkelerle yönlendirilen insani yardım kuruluşları, bu idealleri sürdürmekte önemli engellerle karşı karşıyadır. İşgal altındaki Filistin topraklarında, hareket kısıtlamaları, finansman sıkıntıları ve altyapının tahrip edilmesi, kuruluşların etkin bir şekilde faaliyet göstermelerini ciddi şekilde sınırlamaktadır (Alashqar, 2019).

Bu zorluklar, toplu cezalandırma, sivilleri hedef alma ve gıda ile tıbbi malzeme gibi temel kaynaklara erişimin engellenmesi sonucu Uluslararası İnsancıl Hukuk

(UIH) ihlalleri iddialarıyla daha da ağırlaşmaktadır (ICRC, 2004). Özellikle Gazze’deki Filistinliler için yerinden edilme, şiddet ve sınırlı yardım erişimi, geleneksel insani yardım çerçevelerinin yetersizliğini gözler önüne sermektedir. Ekim 2023’teki çatışmalar sonrasında, Gazze nüfusunun neredeyse iki milyonu yerinden edilmiş, altyapı yok edilmiş ve neredeyse tüm nüfus insani yardıma bağımlı hale gelmiştir (NRC, 2024; UNRWA, 2024). Öte yandan, Kasım 2024 itibariyle, Kuzey Gazze bölgesinde yaklaşık 100.000 kişi insani yardımdan mahrum bırakılmış durumdadır. Filistin’de insani yardım sağlamanın karşılaştığı sistematik zorluklar, uzun yıllardır devam eden çatışma ve işgalin bir sonucu olarak karmaşık bir yapı sergilemektedir. Bu durumun etkili bir şekilde ele alınabilmesi için yalnızca insani yardıma odaklanmak yeterli değildir. Bunun yanında, yaşanan sorunların altında yatan siyasi ve ekonomik dinamiklerin de kapsamlı bir şekilde analiz edilmesi gereklidir. Siyasi ekonomi çerçevesi, bu zorlukları daha derinlemesine anlamak ve çözüm yolları geliştirmek için önemli bir araç sunabilir.

İnsani Alandaki Zorluklar

İşgalin Tarihsel Bağlamı

Şiddetin kökenleri, 1967’deki Altı Gün Savaşı’na kadar uzanır ve bu savaşın ardından İsrail, Filistin topraklarını işgal etmiştir. On yıllar boyunca, askeri kontrol ve yerleşim genişlemesi, Filistinliler arasında yerinden edilme ve bağımlılığı pekiştirmiştir. Batı Şeria Duvarı’nın inşası gibi uygulamalar, günlük yaşamı aksatarak temel hizmetlere erişimi engeller ve UIH’yi ihlal eder (International Court of Justice, 2004).

1990’lardaki Oslo Anlaşmaları, Filistin devleti kurulması için umut vaat etse de, İsrail’in 2007’den bu yana Gazze’ye uyguladığı abluka nedeniyle bu hedef gerçekleştirilememiştir (Asi ve Gunness, 2023). Şiddet ve askeri operasyonlar, yerinden edilme döngülerini artırmıştır. Ekim 2023’teki saldırıların ardından, Gazze nüfusunun %90’ından fazlası yerinden edilmiş, insanlar temel ihtiyaçlarını karşılayamaz hale gelmiştir (Amnesty International, 2023).

Finansman Krizleri ve Siyasallaşma

Filistin’de faaliyet gösteren insani yardım kuruluşları, uluslararası bağışçılara büyük ölçüde bağımlıdır ve bu finansman genellikle siyasi koşullara bağlıdır (Barnett, 2008). UNRWA (Birleşmiş Milletler Yakın Doğu’daki Filistinli Mültecilere Yardım Kuruluşu) gibi kuruluşlar, büyük bağışçıların desteğini çekmesi nedeniyle sıkıntılar yaşamaktadır. 2024’te UNRWA çalışanlarına yönelik Hamas bağlantısı suçlamalarının ardından birçok ülke fonlarını durdurmuştur (Al Jazeera, 2024). 16 bağışçı ülkeden sağlanan fonların kesilmesi nedeniyle, UNRWA’nın görevini yerine getirme kapasitesi ciddi şekilde kısıtlanmıştır (Lazzarini, 2024). Avrupa Birliği gibi bazı bağışçıların Gazze’ye yönelik yardımları artırma taahhütlerine rağmen, bu katkılar genellikle İsrail’e yapılan askeri yardımlarla gölgelenmektedir (Gathara, 2023). Finansman koşulları, insani yardımın tarafsızlığını baltalamakta ve bağışçı devletlerin siyasi hedefleriyle uyumlu hale getirmektedir.

Altyapının Silahlaştırılması

İsrail’in Gazze’de altyapıyı hedef alması, insani krizi daha da kötüleştirmiştir. Evler, okullar, hastaneler ve kamu hizmetlerinin tahrip edilmesi, temel ihtiyaçların karşılanmasını imkânsız hale getirmiştir (Davies, 2024). Yardım sevkiyatları, sınır geçişlerinde uzun süre bekletilmekte ve kamyonların teslimatı engellenmektedir. Bu tür eylemler, insani yardımı silah haline getirerek UIH’yi ihlal etmekte ve Filistinlilerin kırılganlığını artırmaktadır.

İnsani Yardımı Yeniden Düşünmek

Geleneksel insani yardım çerçeveleri tarafsızlık ve acil yardım önceliklerini vurgulasa da, krizlerin kök nedenlerini ele almakta genellikle başarısız olmaktadır. Filistin örneğinde, işgal, sistematik şiddet ve İsrail’in baskı politikasi olarak apartheid rejimi, insani ihtiyaçların temel nedenleridir. Siyasi ekonomi çerçevesi, kısa vadeli yardım çabalarını uzun vadeli çözümlerle birleştirme olanağı sunar. Bu yaklaşım, yardımın siyasi boyutlarını tanır ve acil ihtiyaçların yanı sıra yapısal eşitsizliklerin de ele alınmasını sağlar.

Filistin’deki insani kriz, uzun süreli çatışma ve işgal koşulları altında geleneksel yardım modellerinin sınırlamalarını ortaya koymaktadır. Finansman krizleri, altyapı tahribatı ve sistemik eşitsizlikler, kuruluşların anlamlı yardım sağlayabilmesini engellemektedir. Krizin temelinde yatan yapısal nedenlerin ele alınması, yalnızca acil yardımların ötesine geçilerek mümkün olabilir. Bu nedenle, insani yardım ve siyasi yaklaşımları birleştiren yeni bir paradigma gereklidir. Bu tür bir bütüncül yaklaşım, hem mevcut krizlere yanıt verebilir hem de uzun vadede sürdürülebilir barışın önünü açabilir. Ancak bu şekilde, uygulayıcılar Filistin halkının yaşam koşullarını iyileştirebilir ve insan onurunu yeniden tesis edebilir.