ORTA DOĞU NEREYE GİDİYOR?
İlhan İŞMAN
- Giriş
Orta Doğu literatüründe “bölgesel düzen” tartışması 2011 sonrası yeniden çerçevelendi. Fawcett (2025), ABD ağırlığındaki meşruiyet ve kapasite aşınmasını, alternatif merkezlerin (Körfez, Türkiye, İsrail; kısmen Çin) yükselişiyle birlikte okuyarak “yeni-ama-kısıtlı” bir düzen fotoğrafı çizer; bu çerçevede bölge, küresel düzen dönüşümlerinin “laboratuvarı” olarak konumlanır. ora.ox.ac.uk+1 2023–2025 Gazze savaşı, normalleşme anlatılarını stres-testine tabi tutmuş; İbrahim Anlaşmaları beklenildiği ölçüde dağılmamış fakat siyasal tavana çarpmıştır (Kateb 2025). Carnegie Barış Vakfı+1
Paralel eksende, CENTCOM koordine güvenlik adımları kamuoyundan düşük görünürlükle ilerlemiştir. Washington Post’un 11 Ekim 2025 tarihli sızıntı dosyaları, Arap devletlerinin İsrail ile ortak planlama, istihbarat paylaşımı ve hava savunma entegrasyonu süreçlerini sessizce derinleştirdiğini doğrular; bu pratik, “kapsayıcı mimari” iddiasının fiilen operasyonel adacıklara dönüştüğünü gösterir. The Washington Post Eşzamanlı Kızıldeniz krizi, deniz saldırılarının navlun/sigorta/rotalama üzerindeki etkileriyle güvenliği iktisadi mekâna gömmüş; ITF-OECD (2024) ve Washington Institute çalışmalarının ortaya koyduğu gibi küresel tedarik zincirine doğrudan dışsallık üretmiştir. ITF+1
Bu makale, söz konusu gelişmeleri “çok-merkezli kısıtlı düzen” hipotezi altında toplar ve dört vaka üzerinden test eder. Katkımız, (i) adacık mimarisi kavramını ölçülebilir operasyonel göstergelerle ilişkilendirmek, (ii) normalleşmeyi çatışma yönetimi-çözümü ayrımıyla kurumsal fizibiliteye çevirmek, (iii) deniz riskleri üzerinden jeoekonomik-güvenlik ara yüzünü yönetişim önerilerine dönüştürmektir.
- Kuramsal Çerçeve
Bölgesel düzen, kurumsal kurallar, beklentiler ve politika koordinasyonunun birleşimi olarak kavramsallaştırılır. 2023–2025 örüntüsü, negatif denge (caydırıcılık, vekil kısıtlamaları) ile tematik koalisyonların (hava savunması, deniz resim paylaşımı, kritik altyapı) eş-yaşamını gösterir. Fawcett’in (2025) “yeni-ama-kısıtlı” okuması ve FPRI’nin US-favored düzen tartışması, resmi büyük çatı yerine modüler birlikte işlerlik üretimine işaret eder (Salih 2025). ora.ox.ac.uk+1
Normalleşme koridoru iki vektörle kısıtlıdır. İlki, İbrahim Anlaşmalarının kriz şoklarında esneyebilmesi fakat Filistin dosyası bağlanmadan tavan etkisi üretmesidir (Kateb 2025). İkincisi, İran–Suudi dosyasında Çin’in kolaylaştırıcı ama yaptırım-uygulama kapasitesi sınırlı rolüdür (Zhang 2024). Carnegie Barış Vakfı+1
Güvenlik–jeoekonomi ara yüzü, Kızıldeniz vakasıyla somutlaşır: navlun artışları, seyir süreleri ve rotalama sapmaları, bölgesel dosyayı küresel arz zinciri yönetişimiyle mekanik olarak bağlar (ITF-OECD 2024; Nadimi ve Raydan 2024). ITF+1
- Yöntem
Tasarım: Karşılaştırmalı nitel vaka analizi + süreç izleme (process-tracing).
Vaka seti ve veri:
- CENTCOM koordinasyonlu Arap-İsrail savunma entegrasyonu: Sızıntı dosyaları ve ikincil kaynaklar üzerinden ortak planlama/istihbarat/hava savunması göstergeleri. The Washington Post
- İbrahim Anlaşmaları’nın savaş sonrası dayanıklılığı: Carnegie’nin 25 Nisan 2025 tarihli değerlendirmesi ve ikincil kanıtlar. Carnegie Barış Vakfı
- İran–Suudi normalleşmesi: Taylor & Francis’te 2024 makalesi (Zhang) ve tamamlayıcı siyasa belgeleri. Taylor & Francis Online+1
- Kızıldeniz deniz riski: ITF-OECD arka plan belgesi; Washington Institute “Maritime Spotlight” dizi ve 16 Aralık 2024 brifingi. ITF+2Washington Institute+2
Ölçütler: (i) entegrasyon derinliği (ortak planlama, birlikte işlerlik), (ii) meşruiyet kısıtları (kamusal söylem–örtük işbirliği ayrışması), (iii) ekonomik dışsallıklar (navlun, sigorta, süre), (iv) arabuluculuk kapsamı (gündem genişliği, izleme/yaptırım kapasitesi).
- Vaka Analizleri
4.1. CENTCOM koordinasyonlu “adacıklar”
WaPo’nun 11 Ekim 2025 araştırması, Katar el-Udeyd’de Mayıs 2024’te yapılan toplantı dahil olmak üzere, Arap ülkeleriyle İsrail arasında ortak planlama, istihbarat paylaşımı ve hava savunma entegrasyonu süreçlerinin yıllara yayılan bir çizgide derinleştiğini belgeliyor. Ortak faaliyetler, İran kaynaklı tehdit algısında yakınsama ile beslenirken, siyasal meşruiyet maliyetleri nedeniyle düşük görünürlüklü yürütülüyor. Bu model, kapsayıcı ittifak yerine işlevsel modül üretmeye dayalı adacık mimarisidir. The Washington Post
Analitik çıkarım: Adacık mimarisi, yüksek operasyonel fayda – düşük kamusal görünürlük optimizasyonu üzerine kuruludur; kurumsal çatı eksikliğini standardizasyon ve bilgi-paylaşım protokolleriyle telafi eder. Bu, US-favored düzen tartışmalarının pratik izdüşümüdür (Salih 2025). Foreign Policy Research Institute
4.2. İbrahim Anlaşmaları: dayanıklılık ama tavan
Kateb (2025), Gazze savaşı sonrasında dahi Abraham çerçevesinin tamamen çökmediğini; ancak genişletici perspektifin Filistin dosyası ve daha büyük güvenlik düzenlemelerine bağlandığını vurgular. Bu, normalleşmenin çatışma yönetimi sağladığı; çatışma çözümüne ise ancak bağlamsal koşullar elverdiğinde yaklaşabildiği anlamına gelir. Tavan etkisi, finansal/teknik projelerin ilerlemeye devam etmesine rağmen siyasal meşruiyet zeminindeki açıklar nedeniyle stratejik konsolidasyonun gecikmesidir. Carnegie Barış Vakfı
4.3. İran–Suudi normalleşmesi: Çin’in “kaldıraç-ama-sınır” rolü
Zhang (2024), Çin’in arabuluculuğunu üç katmanda (ikili motivasyonlar–bölgesel dinamikler–küresel rekabet) konumlandırır ve kolaylaştırıcı etkiyi teslim eder; ancak uygulama-yaptırım kapasitesinin sınırlılığı, alternatif “büyük şemsiye”nin doğmasını engeller. USCC’nin 2024 raporu da Mart 2023 anlaşmasının arka planını ve Çin’in bölgesel profilini temellendirir. Bu, Pekin’in rolünü kritik ama tamamlayıcı olarak kodlar. Taylor & Francis Online+1
4.4. Kızıldeniz krizi: güvenliğin tedarik zincirine gömülmesi
ITF-OECD (18 Mart 2024) arka plan belgesi, Kızıldeniz hattındaki saldırıların navlun fiyatları, sigorta primleri, rota sapmaları ve emisyon etkileri üzerinden makro-mikro dışsallık ürettiğini; kalıcı şokta OECD ithalat fiyat enflasyonuna öngörüsel etkileri olabileceğini hesaplar. Washington Institute’un Aralık 2024 brifingi ve “Maritime Spotlight” dizisi, olay örüntüleri ve trendlerin görselleştirilmesine imkân verir. Bu, deniz güvenliği dosyasını küresel akış yönetişimi ile doğrudan bağlar. ITF+2Washington Institute+2
- Bulgular
B1. Kapsayıcı mimariden modüler adacıklara geçiş. ABD destekli “büyük mimari” iddiası, meşruiyet maliyetleri ve ulusal öncelik asimetrileri nedeniyle modüler, düşük görünürlüklü işbirliği düğümleri üretmektedir (hava savunması, deniz resim paylaşımı, eğitim/lojistik). Entegrasyon derinliği operasyonel düzeyde genişlerken, kurumsal/siyasal üst yapı sınırlı kalmaktadır. The Washington Post
B2. Normalleşmenin tavanı. İbrahim Anlaşmaları dayanıklılık sergilemiş; ancak siyasal tavan nedeniyle ölçek ekonomisi sınırlı kalmıştır. Ponksiyonel projeler (enerji, teknoloji, turizm) ilerlerken, sistemik çözüm için Filistin dosyasıyla bağlı teşvik paketleri gereklidir. Carnegie Barış Vakfı
B3. Çin’in kaldıraç-ama-sınır profili. Pekin’in kolaylaştırıcılığı kritik tetikleyici etkiler üretse de, uygulama/yaptırım kapasitesinin sınırlılığı alternatif güvenlik şemsiyesini engeller; ABD ağırlığını ikame etmez, tamamlar. Taylor & Francis Online
B4. Deniz risklerinin kurumsal etkisi. Kızıldeniz şoku, jeoekonomik koridorları yeniden ölçeklendirerek koalisyon-tabanlı deniz emniyeti protokollerinin ve rotalama şeffaflığının kurumsallaştırılmasını zorunlu kılar. ITF+1
- Tartışma
Çok-merkezli kısıtlı düzen kavramsallaştırması üç düzeyde açıklayıcıdır:
- Güç dağılımı: ABD’nin ağ-merkezli koordinasyonu, Körfez’in finansal/siyasal kapasitesi, İsrail’in askeri-teknolojik üstünlüğü ve Türkiye’nin otonom ajandası birlikte var olur; ancak tek bir kurumsal çatıya bağlanmaz. Bu, US-favored düzenin asimetrik elverişliliğini ve adacık yönetimi ihtiyacını gündeme getirir. Foreign Policy Research Institute
- Siyasal kısıtlar: Kamuoyu duyarlılıkları, rejim meşruiyeti, Filistin dosyasındaki çıkmaz ve İran kaynaklı belirsizlikler kapsayıcı mimarinin politik fizibilitesini sınırlar. Normalleşme projeleri bu yüzden çatışma yönetimi üretir, nihai çözüm üretmez. Carnegie Barış Vakfı
- Ara yüzleşme: Kızıldeniz krizi, güvenlik ve lojistiği mekanik olarak bağlayarak “savunma entegrasyonu sınırlı olsa da akışlar entegrasyon talep ediyor” paradoksunu doğurur; sonuç, teknik standartlar ve şeffaflık rejimlerinin öncelenmesidir. ITF
Bu çerçevede kamu politikası dili, maksimalist çatı hedeflerinden ziyade, ölçülebilir birlikte işlerlik ve çok katmanlı risk yönetimine döndürülmelidir.
- Politika Önerileri (kurumsal uygulanabilirlik)
- Çok katmanlı caydırıcılık ve deniz emniyeti yönetişimi:
- Operasyonel: Ortak tanımlama-atış kuralları (ROE), ortak deniz resim (CMP) paylaşımı ve konvoylama/rotalama şeffaflığı standardizasyonu.
- Kurumsal: IMO ve bölgesel platformlarda veri-paylaşım protokolü; olay-zaman açıklığı ve üçüncü taraf doğrulama.
- Ekonomik: Sigorta/prim mekanizmalarında risk-ayarlı teşvikler. (ITF-OECD 2024; Nadimi & Raydan 2024). ITF+1
- Koşullu normalleşme paketleri:
- İbrahim çerçevesini Filistin dosyası ile bağlayan, gümrük kolaylıkları–altyapı eş-finansmanı–yatırım garantileri üçlüsü; ilerleme ölçütlerine bağlı aşamalı teşvik. (Kateb 2025). Carnegie Barış Vakfı
- Arabuluculukta iş-paketi yaklaşımı:
- Çin’in kolaylaştırıcılığı ikili güven artırıcı adımlar ve teknik standartlar (deniz haberleşme, siber hijyen) ile tamamlanmalı; izleme/yaptırım kapasitesi çok taraflılaştırılmalı. (Zhang 2024; USCC 2024). Taylor & Francis Online+1
- Adacıkların meşruiyet yönetimi:
- CENTCOM adacıklarının kamuoyuna risk-temelli fayda anlatısı ile çerçevelenmesi; sızıntı-temelli gündem yerine şeffaf performans metriklerinin yerleştirilmesi. (Washington Post 2025). The Washington Post
- Sınırlılıklar ve Gelecek Araştırma
Veri setleri, süreçlerin düşük görünürlüklü yürütülmesi nedeniyle kısmen eksiktir. Kızıldeniz olay kayıtları zamanla güncellenecektir; bu nedenle olay-zaman dizisi ile navlun mikrodatasını birleştiren panel analizleri ve elit söylem analizinin birlikte kullanılması önerilir. Adacık mimarisinin eşik koşulları (kamuoyu maliyeti < operasyonel fayda eşiği) nicel olarak test edilebilir. Reuters ve benzeri akım haberleri, navlun ve rotalama etkilerinde tamamlayıcı bağlam sağlayabilir. Reuters
Kısa Seçilmiş Alıntılar (≤25 sözcük; telif güvenceli)
- Fawcett (2025): “ABD gücü ve meşruiyetindeki aşınma, alternatif güç merkezleri ve düzen algılarının yükselişiyle birlikte okunmalıdır.” ora.ox.ac.uk
- Zhang (2024): “Çin’in rolü kritiktir ancak kapsam ve yaptırım kapasitesi sınırlı olduğundan alternatif güvenlik şemsiyesi üretemez.” Taylor & Francis Online
- Kateb (2025): “Abraham Anlaşmaları savaş sonrasında da sürdü; geleceği daha geniş bölgesel dinamiklere bağlandı.” Carnegie Barış Vakfı
Kaynakça (Chicago – yazar-tarih)
- Fawcett, Louise. 2025. “‘New’ Regional Order in the Middle East: plus ça change?” University of Oxford, ORA (AAM). 11 Nisan. ora.ox.ac.uk
- International Transport Forum (ITF-OECD). 2024. The Red Sea Crisis: Impacts on Global Shipping and the Case for International Co-operation. 18 Mart. ITF
- Kateb, Alexandre. 2025. “The Abraham Accords After Gaza: A Change of Context.” Carnegie Endowment, 25 Nisan. Carnegie Barış Vakfı
- Nadimi, Farzin, ve Noam Raydan. 2024. “Houthi Shipping Attacks: Patterns and Expectations for 2025.” The Washington Institute, 16 Aralık. Washington Institute
- Raydan, Noam, ve Farzin Nadimi. 2024. “Maritime Spotlight: Tracking Maritime Attacks in the Middle East Since 2019.” 3 Ağustos. Washington Institute
- Salih, Mohammed A. 2025. “An Emergent US-Favored Regional Order in the Middle East and Its Challenges.” FPRI, 23 Temmuz. Foreign Policy Research Institute
- US-China Economic and Security Review Commission (USCC). 2024. “Chapter 5—China and the Middle East.” 18 Kasım. uscc.gov
- Washington Post. 2025. “Arab states expanded cooperation with Israeli military during Gaza war, files show.” 11 Ekim. The Washington Post
Ek A – Uygulama Şablonları (kurumsal kullanım)
A1. Özet şablonu (A-Y-B-K-P): Amaç → Yöntem → Bulgular → Katkı → Politika.
A2. Tablo şablonları:
- Normalleşme kilometre taşları (2019–2025): İran–Suudi 2023/03; Kızıldeniz 2023/11→; İbrahim değerlendirmeleri 2025/04; CENTCOM sızıntısı 2025/10. (Kaynaklar: Zhang 2024; ITF-OECD 2024; Kateb 2025; WaPo 2025). The Washington Post+3Taylor & Francis Online+3ITF+3
- Deniz riski serisi: Olay sıklığı (aylık), rota sapma oranı, sigorta prim endeksi (Kavramsal taslak—veri erişimine bağlı).
A3. Argüman kontrol listesi:
- Adacık mimarisi → WaPo sızıntısı ile doğrulandı. The Washington Post
- Normalleşme → “dayanıklılık ama tavan etkisi” kanıtlandı (Carnegie). Carnegie Barış Vakfı
- Çin rolü → “kaldıraç-ama-sınır” hakemli (Zhang 2024). Taylor & Francis Online
- Deniz şoku → navlun/rotalama etkileri kurumsal (ITF-OECD; WINE). ITF+1
Ek B – Görsel/Tablo üretimi
- Üstte paylaştığım iki tabloyu (kilometre taşları ve risk matrisi) doğrudan makale eklerine alabilirsiniz. Kilometre taşları tablosu kaynaklıdır; risk matrisi kavramsaldır ve kurum-içi risk komitesinde hızlı “heat-map”e dönüştürülebilir.
- İsterseniz, navlun/süre/rotalama için veri erişimi sağlandığında olay-zaman regresyonu ve tek grafiklik bir trend görselleştirmesi üretebilirim; ITF-OECD’nin çalışmasındaki metodolojik çerçeveye uygun şekilde tasarlarız. ITF
Sonlandırma – Teslim Mantığı
Bu metin, kurum-içi “stratejik analiz” formatınızda, yürütme özeti → bulgu matrisi → politika yol haritası üçlüsüyle paketlenmeye hazırdır. Bir sonraki iterasyonda, (i) yürütme özetini 1 sayfalık briefe, (ii) tablo/figürleri sayfa içi yerleşimle PDF’e, (iii) notlandırılmış dipnot sürümüne dönüştürebilirim. Ayrıca Türkiye/enerji-lojistik alt bölümü ekleyerek kurumunuzun mevzuat/anayasa perspektifine dönük hukuk-politika ara yüzü notu hazırlamak mümkün.
Türkiye – Enerji & Lojistik | Hukuk–Politika Ara Yüzü Notu
1) Stratejik bağlam ve trendler (özet)
- Gaz/enerji arz mimarisi: Sakarya sahası ve yeni keşifler Türkiye’nin arz güvenliği profilini güçlendirirken (güncel üretim ve 75 bcm ilave rezerv duyurusu), LNG kapasitesi ve yeniden ihracat (re-export) kabiliyeti “gaz ticaret merkezi” iddiasını hızlandırmaktadır. Reuters+1
- Nükleer takvim: Akkuyu NGS’de 1. Ünitenin işletmeye hazırlık süreçleri teknik alt-sistemlerde ilerlemektedir; 2025 takviminde test/işletmeye alma hazırlıkları vurgulanmaktadır. world-nuclear-news.org+1
- Boru hattı diplomasisi: Irak–Türkiye boru hattı (ITP/Kerkük–Ceyhan) akışlarının iki yılı aşkın duruş sonrası yeniden devreye alınması; Bağdat–Erbil–IOC’ler ve Ankara arasında ABD kolaylaştırıcılı yeni mutabakat çerçevesiyle teyit edilmiştir. Bu durum, Türkiye’nin transit düğüm rolünü yeniden aktive eder. Washington Institute+1
- Orta Koridor (TITR): Rusya’yı by-pass eden Trans-Hazar Orta Koridoru 2024’te yükte %60 artışla 4,5 Mt seviyesine çıkmış; PRC’nin katılımı ve TR-KZ ortak girişimleriyle rekabetçilik artırılmaktadır. The Times Of Central Asia+1
- Boğazlar rejimi / Montrö: Montrö Sözleşmesi, savaş/tehdit hallerinde geçiş sınırlama yetkisiyle Türkiye’nin deniz erişim yönetimini çerçevelendirir; 2022’den bu yana uygulanan kısıtlama rejimi dengeyi korumaktadır. Vikipedi+2digital-commons.usnwc.edu+2
2) Anayasal ve mevzuat temeli (uyum/müktesebat)
- Anayasa m.90: Usulüne göre yürürlüğe konulmuş uluslararası andlaşmalar kanun hükmündedir; norm çatışmasında (özellikle temel haklar alanında) üstünlük etkisi doğurabilir. Enerji/lojistik alanındaki uluslararası andlaşmalar ile Montrö Sözleşmesinin iç hukuktaki lex specialis niteliği, uygulama sırasında idareye bağlayıcı çerçeve sunar.
- Sektörel kanunlar: 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu, 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu, 6491 sayılı Türk Petrol Kanunu, ile ilgili ikincil düzenlemeler ve EPDK kararları; BOTAŞ transit ve sistem işletim sorumlulukları; ÇED ve çevresel yükümlülükler.
- Boğazlar/deniz hukuk arayüzü: Türkiye, 1936 Montrö ile Boğazlar rejimini yürütür; 2022 sonrası savaş statüsü değerlendirmesine dayalı kısıtlayıcı uygulamalar uluslararası yorumla uyumlu görülmüştür. (Ayrıca, Türkiye 1982 UNCLOS’a taraf değil; buna rağmen teamül hukukuna referansla deniz yetki uygulamalarını yürütmektedir.) digital-commons.usnwc.edu+1
Kurumsal çıkarım: Enerji-lojistik yatırım/işletim kararları, ikili/çok taraflı andlaşma katmanları + piyasa düzenlemeleri + deniz geçiş rejimi üçlüsü üzerinden çok katmanlı hukuki risk değerlendirmesi gerektirir.
3) Enerji ve lojistik düğümleri (Türkiye odaklı envanter–etki)
3.1. Doğal gaz:
- Sakarya sahası üretimi (yaklaşık 9,5 mcm/gün) ve Göktepe-3 kuyusunda ilave keşif (75 bcm) – iç tüketimde ithalat ikamesi ve hub modeli için portföy esnekliği sağlar. Reuters
- LNG ve re-export kapasitesi: ABD LNG anlaşmaları ile tedarik portföyü çeşitlenirken, 2028 ufkunda %50+ iç karşılanım ve bölgesel ticaret iddiası gündemdedir. (Reuters analizi) Reuters
3.2. Petrol ve transit:
- ITP/Kerkük-Ceyhan hattının yeniden devreye alınması; akışların kademeli artırımı, Irak’ın gelirleri ile TR’nin jeo-lojistik kira ve enerji diplomasi kaldıraçlarını güçlendirir. Washington Institute+1
3.3. Nükleer kapasite:
- Akkuyu NGS 1. Ünite’de pompa istasyonu devreye alma/test süreçleri; yıl sonuna dönük işletme hedeflemesi idari ve teknik kontrollere bağlıdır. Nükleer yakıt ve güvenlik rejimi, uluslararası standartlara uyum gerektirir. world-nuclear-news.org+1
3.4. Orta Koridor (TITR) ve demiryolu–denizyolu entegrasyonu:
- Bakı-Tiflis-Kars ekseni + Trans-Hazar feribot/demiryolu kombine taşımacılığı, Kızıldeniz riskleriyle birlikte rekabetçi rota olarak ölçeklenmiştir (2024’te %60 hacim artışı). PRC ve KZ ile ortak girişimler operasyonel verimlilik ve tarife entegrasyonu hedefliyor. The Times Of Central Asia+1
3.5. Boğazlar rejimi ve deniz emniyeti:
- Montrö kaynaklı geçiş yetkisi; savaş/tehdit hallerinde askeri geçişlerin sınırlanması; ticari geçişlerde güvenlik/seyir emniyeti gereklilikleri—enerji navlunu için kritik idari takdir alanı oluşturur. Vikipedi
4) Hukuk–politika ara yüzü: Risk ve fırsat matrisi (Türkiye perspektifi)
R1. Transit egemenliği (ITP & Boğazlar)
- Risk: Tahkim/andlaşma yorum uyuşmazlıkları; ambargo/ikincil yaptırım senaryoları; kaza/çevre riski.
- Ara yüz aracı: Andlaşma-operasyon uyum tablosu (ITP işletme protokolleri × gümrük/enerji mevzuatı), Montrö uygulama rehberi, sigorta/prim düzenekleri. Washington Institute+1
R2. Gaz ticaret merkezi (hub) tasarımı
- Risk: Fiyat referansı oluşumu; üçüncü ülke gazlarının menşe/ESG izlenebilirliği; altyapı erişimi.
- Ara yüz aracı: EPDK regülasyon ayarı (şebeke erişimi, kapasite tahsisi, şeffaflık), REMIT-benzeri piyasa gözetimi.
R3. Nükleer uyum ve tedarik
- Risk: Nükleer yakıt döngüsü bağımlılığı; güvenlik/atık standartları; tedarik zinciri yaptırım uyumu.
- Ara yüz aracı: Bağımsız denetim takvimi, tedarik zinciri uyum beyanları, uluslararası güvenlik (IAEA) standardı eşlemesi. world-nuclear-news.org
R4. Orta Koridor performansı
- Risk: Çoklu sınır geçiş maliyeti; tarifelerin parçalı yapısı; Caspian geçişindeki darboğazlar.
- Ara yüz aracı: Tarife ve slot standardizasyonu; gümrük ön beyan; dijital konşimento – EBRD/EY metodolojisiyle kapasite geliştirme. EY
5) Mevzuat/kurumsal öneriler (uygulanabilir aksiyon seti)
O1. Enerji-lojistik “tek pencere” uyum programı (12 ay)
- İçerik: ITP/Boğazlar/Montrö/EPDK/ÇED müktesebatının operasyonel eşlemesi; andlaşma-işletme kırmızı çizgi matrisi; kriz iletişimi şablonları.
- Ürün: Hukukî-idari SOP’lar + “Montrö uygulama notu” + sigorta/prim yönetişim ilkeleri. Vikipedi
O2. Gaz hub regülasyonu – şeffaflık & erişim (6–9 ay)
- İçerik: Şebeke kodu güncellemesi (giriş/çıkış kapasite tahsisi, üçüncü taraf erişim), REMIT-benzeri piyasa gözetimi; menşe-ESG izlenebilirliği.
- Beklenen etki: LNG + Sakarya + ithal kontrat esnekliği üzerinden fiyat referansı oluşturma. (Reuters analizi) Reuters
O3. Nükleer tedarik zinciri uyumu (12 ay)
- İçerik: Tedarik zinciri uyum beyannamesi; IAEA ve AB nükleer güvenlik standartlarıyla benchmark; atık/güvenlik denetim takvimi. world-nuclear-news.org
O4. Orta Koridor – tarife ve veri standardizasyonu (9–12 ay)
- İçerik: TR-AZ-KZ ortak tarife protokolü, dijital evrak/konşimento, slot yönetimi; lojistik KPI seti (süre, maliyet, güvenilirlik).
- Beklenen etki: 2024’te görülen %60 hacim artışının sürdürülebilir ölçeğe taşınması; navlun rekabetçiliği. The Times Of Central Asia
O5. Su-enerji-lojistik üçgeni – Irak işbirliği (6–18 ay)
- İçerik: Tigris/Fırat su yönetimi taslağı ile enerji/transit paketlerinin eşleştirilmesi; sınır-ötesi altyapı güvenliği ve risk paylaşımı hükümleri. AP News
6) Uyum checklist’i (operasyonel kullanım)
- Montrö uygulama notu: Savaş/tehdit halleri, ön bildirim süreleri, askeri/tonaj limitleri, ticari gemi akışında emniyet rejimi. Vikipedi
- ITP protokol klasörü: Akış duruşu/yeniden başlatma koşulları, tahkim/andlaşma hükümleriyle uyum, çevresel-güvenlik taahhütleri. Washington Institute
- Gaz hub şeffaflık paketi: Kapasite tahsisi, dengeleme kuralları, veri şeffaflığı, REMIT-benzeri piyasa gözetimi. Reuters
- Akkuyu NGS güvenlik & tedarik: IAEA benchmark, yakıt tedarik uyumu, üçüncü taraf denetim takvimi. world-nuclear-news.org
- Orta Koridor performans raporu: TEU/tonaj, sınır geçiş süresi, tarife entegrasyonu, dijital evrak penetrasyonu. EY+1
7) Yönetici özeti (tek paragraf)
Türkiye’nin enerji-lojistik konfigürasyonu, Sakarya + LNG + ITP + Montrö + Orta Koridor bileşenleriyle çok-katmanlı esneklik kazanmıştır. Hukukî zemin Anayasa m.90 ve Montrö’nün bağlayıcı rejimiyle güvence altındadır; regülasyon tarafında EPDK/şebeke kodu güncellemeleri ve şeffaflık-erişim mimarisi, hub iddiasının ön koşuludur. ITP’nin yeniden açılması ve Orta Koridor’daki hızlanma, jeo-lojistik kira ve ticaret akışları üzerinden stratejik kaldıraç üretir. Nükleer tarafta Akkuyu’nun emniyet/tedarik uyumu takvimi, tedarik zinciri risklerini yönetilebilir kılar. Önerilen mevzuat/kurumsal paket, uyum–fizibilite–şeffaflık üçlüsünde somutlaştırılmıştır. The Times Of Central Asia+4Washington Institute+4world-nuclear-news.org+4
Notlar ve kaynaklar
- Sakarya & yeni keşif/üretim: Reuters (17 Mayıs 2025). Reuters
- Gaz portföy değişimi & LNG kapasitesi: Reuters (8 Ekim 2025). Reuters
- Akkuyu NGS test/işletmeye alma hazırlıkları: World-Nuclear-News (3 Şubat 2025); güncel öngörüler (2025). world-nuclear-news.org+1
- ITP akışlarının dönüşü: WINE politika analizi (geçen hafta); Reuters özetleri (Eyl 2025). Washington Institute+1
- Orta Koridor hacim artışı & ortak girişimler: Times of Central Asia (31 Tem 2025); Jamestown (24 Eyl 2025); EY öngörüleri. The Times Of Central Asia+2Jamestown+2
- Montrö rejimi ve uygulama: Wikipedia özeti (madde hükümleri), US Naval War College Law Review; WOTR analizi. Vikipedi+2digital-commons.usnwc.edu+2
