Dokuz Eylül Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, İslâm Tarihi ve Sanatları Bölümü,
(e mail: hanefim@yahoo.com, hanefim@deu.edu.tr)
Daha düne kadar ülkemizin bazı bölgelerinde ve hatta bürokratlardan bile çok eşli olanların varlığı, bu işin yaygınlık ve kabul oranı hakkında da bilgi vermektedir.
Daha düne kadar ülkemizin bazı bölgelerinde ve hatta bürokratlardan bile çok eşli olanların varlığı, bu işin yaygınlık ve kabul oranı hakkında da bilgi vermektedir. Bunu, savunmak veya reddetmek anlamında değilse de meşruiyetinin sadece dinî gelenekten gelmediğini ifade etmek için söylüyorum. Geldiği dönemin gerçeğini göz ardı etmeden, tevhide ve hidayete mani görmediği hukukî birçok uygulamaya sessiz kalarak onaylayan Kur’an-ı Kerim’in bu konuya dair yaptığı açık müdahale, yetimlerin evlendirilmesi hakkındaki ayette geçmektedir. Ancak Resulullah’ın uygulamalarında son derece açık-seçik ve talimatların net olduğu görülür. Bunun anlamı da şudur: Günümüzde nasıl ki devlet tek eşlilikle ilgili bir kanunlaştırma yapmışsa, Resulullah da aynen bu şekilde yaparak çok eşliliği dörtle sınırlamıştır. Bununla birlikte, “Ne kadar isteseniz kadınlar arasında adaletli davranmaya güç yetiremezsiniz.” (Nisa, 4/129) ve “Eğer hanımlarınız arasında adaleti yerine getiremeyeceğinizden korkarsanız, sadece bir tane ile yetinin.” (Nisa, 4/3) emirlerine istinaden tek eşliliği teşvik etmiş ve genel olarak toplum tek eşliliğin yaygın olduğu bir topluluk olmuştur. Burada gözden kaçırılmaması gereken husus, tek eşliliğin mecbur edilmemesidir. Çünkü genelde dengeli giden dünya nüfusu, savaşlar veya başka türlü sebeplerle kadın sayısında bir artış gösterirse o zaman problemlerle nasıl baş edilebileceği önemlidir. Aksi takdirde bugün, çıkarılan kanunlarla tek eşlilik sağlanabilmektedir. Ama bilinmemektedir ki, yarın çok eşlilik kanunlarla sağlanmaya çalışılırsa, dinen yasaklanan bu husus nasıl çözülecektir? O yüzden dengenin sağlanıp sağlanmadığı, insanlığın ihtiyaç ve sıhhatinin nerede ve nasıl sağlanacağı bilinemezken, gereksiz tartışmaları anlamlı bulmamakta olduğumu belirtmek isterim.
Kısaca bugün kanunlarla sağlanan tek eşlilik durumu Kur’an’a uygun olduğu gibi, şartlara göre sağlanabilecek olan çok eşlilik durumu da Kur’an’a uygundur. Ancak bu durum devletin kararına bağlı ve kanuni olmalıdır.
Hz. Peygamber’in Hz. Hatice’nin vefatından sonra Hz. Aişe haricinde tamamı dul olan hanımlarla yaptığı evliliklerini kısaca özetlemek istiyorum. Ancak Hz. Peygamber’in özellikle Medineli/Ensar’dan herhangi bir eşinin bulunmaması, Evs ve Hazrec kabileleri arasında var olan rekabeti daha da arttırabileceği ve bu durumu önleme amacı taşıması muhtemeldir.
- Hz. Hatice bt. Huveylid: Hz. Peygamber, ilk evliliğini peygamberlikten 15 yıl önce (m. 595) 25 yaşında iken Mekkeli ve 40 (veya 28) yaşındaki Hz. Hatice ile yapmıştır. Hicretten 3 yıl önce (m. 620) 65 yaşında Mekke’de vefat eden Hz. Hatice’nin altı çocuğu olmuştur.
- Hz. Sevde bt. Zem’a: Mekkeli olup hicretten 3 yıl önce m. 620yılında 50 yaşındayken evlendi. O sırada 50 yaşında olan Hz. Peygamber’in onunla evlenmesinin sebebi, çok sıkıntılar çeken ve yalnız kalan Sevde’yi himayesine almak istemesidir. 23/644 yılında 75 yaşındayken vefat etmiştir.
- Hz. Aişe bt. Ebu Bekir: Mekkeli olup 54 yaşında olan Resulullah’la 2/624 yılında evlendiğinde 10 (veya 18) yaşındaydı. Hz. Peygamber Ebu Bekirle olan dostluğunu güçlendirmek için evlenmiştir. Resulullah’la 10 yıl evli Hz. Aişe 58/678 yılında 66 yaşında vefat etmiştir.
- Hafsa bt. Ömer: Mekkeli olup 3/625 yılında evlendiğinde Resulullah 56 kendisi ise 22 yaşındaydı. Hz. Peygamber’in, babası Ömer’le olan dostluğunu güçlendirmek ve onun beklentisi üzerine evlendiği Hafsa, 64 yaşındayken 45/665 yılında vefat etmiştir.
- Zeynep bt. Huzeyme: Necidli olup 3/625 yılında 30 yaşındayken evlenmiştir. Kocasının şehit olması üzerine yalnız kalmıştır. Hz. Peygamber’in, onu himaye etmek ve kabilesi olan Âmir b. Sa‘saa ile bozulan ilişkileri düzeltme arzusu, bu evlilikte önemli rol oynamıştır. Evliliğinden üç ya da sekiz ay sonra (4/625) vefat etmiştir.
- Ümmü Seleme bt Ebî Ümeyye: Mekkeli olup Resulullah 57 yaşında ve kendisi de 30 yaşındayken 4/626 yılında vuku bulan evlilik, ilk ve çilekeş Müslümanlardan olan Ümmü Seleme’nin kocasının ölmesi ve çocuklarıyla yalnız kalması üzerine Resulullah’ın onu himaye ve taltif için gerçekleşmiştir. 61/680 yılında 84 yaşında vefat etmiştir.
- Zeynep bt. Cahş: Mekkeli olup 58 yaşındaki Resulullah’la evlendiğinde 35 yaşındaydı. 5/627 yılında gerçekleşen evliliğin sebebi, evlatlık edinilen kimsenin evlat gibi olmadığını göstermek için Resulullah’ın eskiden evlat edindiği Zeyd’den boşanan Zeyneb’le evlenmesidir. Zeyb, 20/641 yılında 50 yaşında vefat etmiştir.
- Hz. Cüveyriye bt Haris:– Mustalik Oğulları kabilesine mensup olan Cüveyriye, 58 yaşındaki Resulullah’la 5/627 yılında evlendiğinde 20 yaşındaydı. Hz. Peygamber, Cuveyriye ile evlenerek Müstalikoğullarıyla aralarında var olan düşmanca tutumu yok etmek istemiştir. Çünkü bu evliliğin haberini alan ashap ellerindeki esirleri serbest bırakmışlardır. 56/676 yılında 72 yaşındayken vefat etmiştir.
- Hz. Reyhane: Kurayza Yahudilerinden olup Hz. Peygamber, Yahudilerin İslam aleyhinde yapmış oldukları çalışmaları engellemek, aralarında devam edegelen kin ve nefreti ortadan kaldırmak için Hz. Reyhane ile evlenmiştir (5/626). 10/632 yılında vefat etmiştir.
- Hz. Ümmü Habibe bt. Ebu Süfyan: Mekkeli olup 5/626 yılında Resulullah’la evlendiğinde 20 yaşındaydı. Resulullah, hem İslam uğruna çileler çekmiş olan bu hanımı taltif etmek ve hem de Kureyşle arasını düzeltmek için evlenmiştir. 44/664 yılında 58 yaşında vefat etmiştir.
- Hz. Safiyye bt. Huyey b. Ahtab: Hayber’e yerleşen Yahudi Nadîr Oğulları kabilesine mensup olup 7/628 yılında 60 yaşındaki Resululah’la evlendiğinde 17 yaşındaydı. Hz. Peygamber, Huyey b. Ahtab gibi güçlü bir kabile reisinin kızıyla evlenerek Yahudilerle ilişkileri yumuşatma onların İslam aleyhinde yapmış oldukları çalışmaları engellemek, aralarında devam edegelen kin ve nefreti ortadan kaldırmak için Hz. Safiye ile evlenmiştir. 50/670 yılında vefat ettiğinde Safiyye 60 yaşındaydı.
- Hz. Mariye: Resulullah, Rum ya da İranlı olabileceği kabul edilen Mariye ile 7/628 yılında evlenmiştir. 16/637 yılında vefat etmiştir.
- Hz. Meymune bt. Haris: Resulullah, Necidli olan Meymune ile Arabistan’ın güçlü kabilelerinden biri olan Amir b. Sa’saa kabilesiyle akrabalık kurmak için 8/629 yılında evlendiğinde Resulullah 60, o ise 36 yaşındaydı. 51/671 yılında vefat ettiğinde 80 yaşındaydı.
Dostluk, siyaset-barış ve himaye-taltif gayelerine matuf olarak yapılan bu evliliklerin (Zeynep bt. Cahş’ınki hariç) hiçbiri düşmanları tarafından yadırganmamış ve eleştiri konusu yapılmamıştır. Bu da bize o dönemde bu tür evliliklerin normal ve geleneğe uygun olarak yapıldığını göstermektedir. Diğer yandan Hz. Peygamber’in bir devlet başkanı olarak bile galip geldiği savaşlarda galibiyet nişanesi olarak o dönemlerde yaygın olan, istediğini elde etme hakkını kullanmasını yadırgayıp eleştirmenin de anakronik bir yaklaşım olduğunu düşünmekteyiz.
